Kërkime gjuhësore II

Libri Kërkime gjuhësore ka tre kapituj, të cilët përfshinë hulumtime dhe analiza të ndryshme gjuhësore. Në kapitullin e parë janë përfshirë disa nënkapituj me interes të hulumtimit për gjuhësisë gjenerative. Kjo rrymë e re gjuhësore, për kulturën e gjuhësisë shqiptare nuk e ka zënë vendin të kërkuar dhe të merituar. Në vitet e ‘30-ta të shekullit XX, studiuesit që kanë dhënë kontributin e tyre në fushën e gjuhësisë deskriptive ishin Leonard Bloomfield, Eduard Sapiri etj., mirëpo këta kishin studentë që ishin dashamirës të rrugëtimeve të tyre, të cilët sollën një varg ndihmesash të rëndësishme për gjuhësinë. Studiuesit e rinj që kanë përcjellë periudhën postblumfildianë janë të shumtë dhe që njihen me emrin postblumfildianë. Ndër studiuesit me të zellshëm janë: Zellig Harrisi, Çarlz Hoketi, Bernardo Bloku, Brikmont, Sokal, Chomsky, Edward Keenan, Philipp Wiener, Christopher Landauer etj. Këta studiues kishin bërë një qerthull studimesh gjuhësore. Si objekt qendror kishin gjuhën ta studionin në pikëpamje matematikore. Studimet e këtij aspekti i quajtën “Mathematical Linguistics” (Gjuhësi matematikore). Gjuhësia gjenerative si drejtim bashkëkohor ka lindur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në mesin e viteve ’50 të shek. XX. Themelues i tij është gjuhëtari amerikan Zellig Harris, i cili gjuhën e kishte menduar se mund të studiohet në aspektin matematikor. Ky studiues hapi rrugë të re në studimin e morfologjisë gjenerative. Studiuesi në fjalë me ligjëratat e tij risimtare për studentët ishin motivuese sepse ishte drejtim i ri me interes dhe i pastudiuar. Ithtari më meritor që ndoqi hapat e këtij pararendësi është Noam Çomski. Ky drejtim u përhap në Amerikë, mirëpo u shpërnda shpejt në botë, kështu u bë rrymë sunduese dhe pozitiviste në gjuhësinë e sotme. Gjuhësia gjenerative zë fill pikërisht me botimin e veprës “Strukturat sintaksore” (1957) nga Noam Çomskit. Ndryshe nga rryma e deskriptivizmit, të cilët kishin si objekt përshkrimin e gjuhëve në aspekt sinkronik, pra përshkrues; gjuhësia gjenerative gërsheton analizën gjuhësore në aspektin matematikor, logjik dhe filozofik. Ky drejtim i ri në gjuhësi solli edhe rezultate të reja. Libri vazhdon me disa vrojtime dhe vëzhgime krahasuese të brenda të shqipes dhe të kësaj të fundit më gjuhë të tjera. Krahasimi i fjalive të thjeshta të shqipes dhe anglishtes ofron dallime kontrasteve ndërmjet raporteve morfo-sintaksore ndërmjet dy gjuhëve në fjalë. Libri plotësohet me hulumtime të reja si pjesa e studimit të terminologjisë gjuhësore në tekstet mësimore të historisë, i cili studim ofron përdorimin e fjalëve dhe të termave (të kuptueshëm apo të pakuptueshëm) në fjali, të cilat kanë një peshë të veçantë në ndërtimin (pasurimin dhe ruajtjen e gjuhës) dhe në paraqitjen e drejtë të mendimeve (ruajtjen dhe zhvillimin e historisë se dokumentuar). Edhe ana metodologjike (didaktike) e paraqitjes së tyre, mbetet thelbësore në kuptueshmërinë dhe besueshmërinë e trekëndëshit mësimdhënës – nxënës – kohë ose anasjelltas. Hulumtimi i vazhdon me vjeljen e korpusit të revistës Përpjekja Shqiptare, e cila revistë ishte mujore dhe doli në tetor të vitit 1936, por vazhdoi deri me dhjetor të vitit 1938. Në këtë revistë janë shtruar tema të ndryshme nga gjuhësia, letërsia, sociologjia, psikologjia, pedagogjia, historia, ekonomia, sporti e nga fusha të tjera. Studimi me i gjerë është në librin Studime gjuhësore I, 2011, e cila libër trajton qindra kompozita të llojeve të ndryshme, siç janë ato: këpujore-bashkërenditëse, përcaktuese-nënrenditëse, të tipit të përzier, kompozim+ndajshtim; pastaj kompozitat dëshirore, urdhërore, sinonimike, antonimike, kompozita me shkurtesa e ndonjë tip e nëntip tjetër, që janë vjelur nga revista në fjalë. Libri Kërkime gjuhësore vazhdon me studimin e studiuesve të huaj dhe shqiptarë që kanë dhënë kontributin e tyre të shquar për gjuhën, kulturë dhe historinë e popullit shqiptar.